Cmentarz parafialny

INSTRUKCJA O CMENTARZACH PARAFIALNYCH

W DIECEZJI ELBLĄSKIEJ

Cmentarz jest miejscem spoczynku ciał ludzkich, ich szczątków oraz prochów zmarłych. Obszar cmentarza jest wyodrębniony z życia codziennego społeczności. Jest miejscem sakralnym (por. kan. 1205 KPK). W architekturze cmentarza, w jego układzie, roślinności wyraża się religijna wiara i kultura społeczności, której jest własnością.

Cmentarze dawne (zamknięte) i czynne wymagają szacunku oraz troski społeczności lokalnej. Także ciała, szczątki i prochy ludzkie wymagają zadbania o ich nienaruszalność do czasu pochówku, a także po złożeniu na cmentarzu.

Parafia ma prawo zakładania i posiadania cmentarzy oraz zarządzania nimi, zgodnie z prawem (zob. Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 roku o cmentarzach i chowaniu zmarłych [Dz.U. 1959 Nr 11 poz. 62 z późn. zm.]; por. art. 45 ust. 1-2 Ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej [Dz.U. 1989 Nr 29 poz. 154 z późn. zm.]; por. art. 8 ust. 3 Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, podpisanego w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. [Dz.U. 1998 Nr 51 poz. 318]). Parafia, o ile to możliwe, powinna mieć własny cmentarz albo przynajmniej kwaterę na cmentarzu świeckim, przeznaczoną na grzebanie wiernych zmarłych (kan. 1240 §1 KPK).

I. Postanowienia ogólne

Instrukcja o cmentarzach parafialnych w diecezji elbląskiej (dalej: Instrukcja) reguluje i ujednolica sprawy związane z zarządem cmentarzami parafialnymi, które są własnością parafii rzymskokatolickich na terenie diecezji elbląskiej (por. kan. 1243 KPK).

Cmentarze parafialne winny być zakładane, urządzone i zarządzane zgodnie z przepisami prawa kanonicznego i państwowego. Nie istnieje możliwość sprzedaży cmentarza lub dania go pod zastaw (tzw. zakaz obrotu nieruchomością – por. Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 roku o cmentarzach i chowaniu zmarłych oraz orzecznictwo sądów administracyjnych).

Otwarcie, rozszerzenie i zamknięcie cmentarza parafialnego, po uzyskaniu lub zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie inspektora sanitarnego, należy do kompetencji biskupa elbląskiego (art. 1 ust. 3 i 5 Ustawy z dnia 31 stycznia 1959 roku o cmentarzach i chowaniu zmarłych; art. 42 Ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej), który z odpowiednim wnioskiem zwraca się do właściwego organu samorządowego o wydanie decyzji administracyjnej.

Ponadto zamknięcie cmentarza nie może nastąpić wcześniej, niż po upływie 40 lat od dnia ostatniego pochowania (art. 6 ust. 1 Ustawy z dnia 31 stycznia 1959 roku o cmentarzach i chowaniu zmarłych).

Użycie terenu pocmentarnego na inny cel niż dotychczasowy, wymaga zgody biskupa elbląskiego (art. 6 ust. 2 Ustawy z dnia 31 stycznia 1959 roku o cmentarzach i chowaniu zmarłych).

Otwarcie cmentarza parafialnego lub jego poszerzenie należy potwierdzić odpowiednim dokumentem, stwierdzającym fakt liturgicznego pobłogosławienia cmentarza. Dokument ten należy przechowywać w archiwum parafii oraz w aktach kurialnych.

Również zamknięcie cmentarza lub przeznaczenie pocmentarnego terenu na użycie w innym celu niż dotychczasowy wymaga potwierdzenia odpowiednim dokumentem, który należy przechowywać w archiwum parafii oraz w aktach kurialnych.

Wszelkie sprawy związane z posługą duchownego, w związku z pogrzebem na cmentarzu parafialnym, zastrzeżone są wyłącznie proboszczowi bądź kapłanowi, który go prawnie zastępuje.

II. Zarządzanie cmentarzem

Cmentarz parafialny (dalej: cmentarz), w rozumieniu prawa polskiego, jest cmentarzem wyznaniowym i jest własnością parafii rzymskokatolickiej, w imieniu której działa proboszcz bądź administrator parafii.

Zarząd cmentarzem, wypełnianie czynności wynikających z obowiązujących aktów prawnych dotyczących cmentarzy i chowania zmarłych wykonuje osobiście proboszcz bądź ustanowiony administrator cmentarza lub zarządca cmentarza, wyłącznie na podstawie zawartej z nimi umowy (których w dalszej części Instrukcji określa się jako zarządca).

Umowa z administratorem cmentarza lub zarządcą cmentarza, o której mowa w § 7 Instrukcji, winna być sporządzona na piśmie i ściśle określać zakres powierzonych im zadań – por. Załącznik nr 9. Pod rygorem nieważności ta umowa wymaga zatwierdzenia przez Ekonoma Diecezji Elbląskiej.

Przepis § 8 Instrukcji dotyczy również umów o powierzeniu przez parafię zarządu cmentarzem, zawartych przed wejściem w życie niniejszej Instrukcji.

Zarządca w administrowaniu cmentarzem zobowiązany jest do stosowania zarówno przepisów prawa kanonicznego, jak i obowiązujących przepisów prawa państwowego, regulujących tę działalność (zob. kan. 1290 KPK).

Zarządca nie może ograniczać lub faworyzować przedsiębiorstw zajmujących się wykonywaniem usług pogrzebowych na cmentarzu, którym zarządza. Ponadto, nawet gdy zarządca wykonuje jedną z usług pogrzebowych, nie może ograniczać wykonywania takiej usługi innym przedsiębiorcom (por. kan. 1290 KPK oraz orzecznictwo sądów powszechnych i decyzje prezesa UOKiK).

Parafia, jako właściciel cmentarza, musi posiadać obowiązkowe ubezpieczenie OC. Zakres tego ubezpieczenia (i ewentualne wyłączenia) szczegółowo określa każdorazowa umowa zawarta przez daną parafię.

Zarządca nie odpowiada za szkody na grobach powstałe na skutek klęsk żywiołowych, kradzieży i aktów wandalizmu oraz za rzeczy pozostawione bez nadzoru. Indywidualne ubezpieczenia poszczególnych obiektów cmentarnych (grobowców, pomników itp.) od aktów wandalizmu, przypadkowego uszkodzenia lub zniszczenia mogą dokonywać ich dysponenci, sprawujący nad nimi pieczę.

Uczestnicy ceremonii pogrzebowych oraz wszyscy przebywający na cmentarzu są zobowiązani do podporządkowania się przepisom Regulaminu cmentarza i decyzjom zarządcy.

Osoby przebywające na terenie cmentarza zobowiązane są do zachowania ciszy, powagi i szacunku należnego zmarłym oraz do dbania o porządek i czystość na odwiedzanych grobach i w ich otoczeniu.

Biuro cmentarza może znajdować się na cmentarzu lub w kancelarii parafialnej. Przy wejściu na cmentarz, w widocznym miejscu, powinna być umieszczona informacja wskazująca lokalizację i dokładny adres biura.

III. Pracownicy cmentarza

Pracowników cmentarza zatrudnia wyłącznie parafia, na podstawie zawartej z nimi na piśmie umowy o pracę bądź umowy cywilnoprawnej. Prace związane z pochówkiem i utrzymaniem cmentarza mogą być wykonywane również przez wolontariuszy na podstawie zawartej na piśmie umowy z parafią, z zachowaniem obowiązujących w tym zakresie przepisów prawa.

IV. Księgi cmentarne

Zarządca jest zobowiązany do założenia i prowadzenia obowiązkowej dokumentacji, zwanej księgami cmentarnymi (zob. § 1 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 1 sierpnia 2001 roku w sprawie sposobu prowadzenia ewidencji grobów (Dz.U. 2001 Nr 90 poz. 1013 z późn. zm.]), tj.:

1. księgi wieczyste osób pochowanych na cmentarzu, prowadzonej według numeracji narastającej lub w układzie rocznikowym,

2. księgi grobów,

3. alfabetycznego spisu osób pochowanych na cmentarzu.

Obowiązkiem prawnym zarządcy jest bezterminowe przechowywanie ksiąg cmentarnych oraz przechowywanie kart zgonów przez co najmniej 30 lat od daty zgonu. Powinny one być przechowywane w pomieszczeniu zapewniającym należyte ich zabezpieczenie przed uszkodzeniem, zniszczeniem i kradzieżą oraz w sposób uniemożliwiający dokonanie zmiany wpisów przez osoby nieupoważnione.

Parafialne księgi zmarłych nie są tożsame z księgami cmentarnymi, o których mowa w § 17 Instrukcji. Należy mieć na uwadze, że do parafialnej księgi zmarłych nie zapisuje się osób, które nie należały do Kościoła katolickiego oraz nie wolno w niej sporządzić kościelnego aktu zgonu na podstawie postanowienia o uznaniu za zmarłego wydanego przez sąd powszechny.

Wpisów do ksiąg cmentarnych, na podstawie oryginału karty zgonu, dokonuje osoba upoważniona do tego przez zarządcę. Wpisu do księgi wymienionej w § 17a Instrukcji dokonuje się niezwłocznie, jednak nie później, niż w terminie 7 dni od dnia pochowania osoby na cmentarzu. Wpisów tych dokonuje się w kolejności pochowania zwłok lub szczątków.

Wpisy do ksiąg cmentarnych powinny być dokonywane w sposób staranny, czytelny i trwały. Pisownia poszczególnych wyrazów nie może budzić wątpliwości i powinna być zgodna z obowiązującą normą ortograficzną, a w zakresie danych dotyczących osoby pochowanej – z dokumentem stanowiącym podstawę ich wpisania.

Pomyłki powstałe przy ręcznym lub komputerowym dokonywaniu wpisów do ksiąg cmentarnych wykreśla się linią ciągłą, w sposób umożliwiający odczytanie wykreślonego zapisu. Prawidłowe brzmienie zapisu wykreślonego wpisuje się w tej samej rubryce lub w rubryce „uwagi”. Przy każdej poprawce należy zamieścić datę i czytelny podpis osoby dokonującej poprawki.

Księgi cmentarne mogą być przez zarządcę prowadzone w systemie informatycznym po spełnieniu wymagań określonych prawem (por. § 15 Rozporządzenia MSWiA z dnia 1 sierpnia 2001 roku w sprawie sposobu prowadzenia ewidencji grobów).

V. Urządzenie i utrzymanie cmentarza

Cmentarz powinien być usytuowany na ogrodzonym terenie, który spełnia przewidziane prawem wymogi sanitarne i lokalizacyjne.

Cmentarz należy utrzymywać jako teren zielony o założeniu parkowym, na którym zieleń (drzewa, krzewy, trawniki, kwiaty itp.) podlega ochronie przed niszczeniem. Na cmentarzu należy dbać o porządek, bezpieczeństwo i estetykę (por. Ochrona cmentarzy. Instrukcja Komisji Episkopatu Polski do spraw Sztuki Kościelnej z 1987 r.).

W centralnym miejscu cmentarza winien być ustawiony widoczny krzyż.

Przy wejściu na cmentarz, w widocznym miejscu, winien być umieszczony Regulamin cmentarza.

Układ cmentarza winien być tak zaplanowany, by zapewnić łatwe dojście do każdego grobu. Należy zaplanować aleje główne, będące zasadniczymi ciągami komunikacji, oraz mniejsze, boczne, które prowadzą do poszczególnych kwater. W miarę możliwości aleje winny mieć utwardzoną nawierzchnię. Na większych cmentarzach kwatery winny być oznakowane.

Na cmentarzu niezbędne są punkty poboru wody, jak również wystarczająca liczba miejsc do składowania odpadów.

Jeżeli warunki lokacyjne na to pozwalają, przy cmentarzu powinien znajdować się dostępny parking.

Przy cmentarzu powinien być, przynajmniej w okresie dużego napływu nawiedzających, ustawiony przenośny WC.

Na terenie cmentarza mogą znajdować się inne obiekty służące chowaniu zmarłych i sprawowaniu liturgii pogrzebowej (np.: dom przedpogrzebowy, kostnica, kaplica cmentarna, sanitariat).

VI. Pochówki

Cmentarz służy jako miejsce pochówku parafian.

Pochowanie na cmentarzu osoby, która mieszkała poza parafią, wymaga wyraźnej zgody proboszcza lub administratora parafii.

W miejscowościach, w których nie ma cmentarza komunalnego, zarządca cmentarza parafialnego jest zobowiązany umożliwić pochowanie na nim, bez jakiejkolwiek dyskryminacji, osób zmarłych innego wyznania lub niewierzących, którzy zamieszkiwali na terenie parafii (zob. ust. 2 Oświadczenia Rządowego z dnia 26 stycznia 1998 r. w sprawie Deklaracji Rządu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 kwietnia 1997 r. w celu zapewnienia jasnej wykładni przepisów Konkordatu między Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską, podpisanego w Warszawie w dniu 28 lipca 1993 r.: „Pojęcie nienaruszalności cmentarzy, użyte w artykule 8 ust. 3 Konkordatu, nie może być rozumiane jako prawo do odmowy pochowania na cmentarzu katolickim osoby innego wyznania lub niewierzącej” [M.P.1998 Nr 4 poz. 51]; zob. J. Krukowski, Komentarz do kan. 1243 KPK, w: J. Krukowski (red.), Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego, t. III/3, Poznań 2011, s. 461).

W miejscowościach, o których wyżej, należy również umożliwić pochowanie ciała, szczątków lub prochów osoby zmarłej o nieustalonej tożsamości lub bezdomnej.

Nie należy tworzyć wydzielonych kwater dla pochówków osób zmarłych w szczególnych okolicznościach (np. samobójców, bezdomnych itp.), innowierców lub osób niewierzących, dlatego nie należy utrzymywać na cmentarzu wydzielonej, niepoświęconej kwatery.

Przyjęcie zwłok do pochowania na cmentarzu następuje po przedstawieniu przez osobę uprawnioną zarejestrowanej w USC karty zgonu, zgody właściwego prokuratora (jeżeli zgon nastąpił w wyniku przestępstwa lub przy podejrzeniu udziału osób trzecich), przedłożeniu do wglądu zarządcy odpisu aktu zgonu oraz po uiszczeniu ustalonych opłat.

W przypadku kremacji zwłok dodatkowo wymagane jest dostarczenie protokołu lub świadectwa kremacji jednoznacznie określającego tożsamość prochów.

W wypadku przyjęcia do pochowania zwłok osoby zmarłej poza granicami kraju, wszelkie dokumenty niezbędne do pochowania, a wystawione w języku obcym, winny być przedłożone w oryginale z ich tłumaczeniem, sporządzonym przez tłumacza przysięgłego.

Brak wymaganych prawem dokumentów uprawnia zarządcę do odmowy przyjęcia zgłoszenia pogrzebu i pochówku na cmentarzu.

Miejsce grzebalne wyznacza wyłącznie zarządca, zgodnie z zasadami planu zagospodarowania cmentarza.

Prawo pochowania ludzkich zwłok ma najbliższa, pozostała rodzina osoby zmarłej, tj.:

1. pozostały małżonek (-ka),

2. krewni zstępni,

3. krewni wstępni,

4. krewni boczni do 4 stopnia pokrewieństwa,

5. powinowaci w linii prostej do 1 stopnia.

Prawo pochowania ludzkich zwłok przysługuje również osobie, która do tego dobrowolnie się zobowiąże.

Prawo pochowania zwłok osób wojskowych, zmarłych w służbie czynnej, przysługuje właściwym organom wojskowym w myśl przepisów wojskowych.

Prawo pochowania zwłok osób zasłużonych wobec Państwa i społeczeństwa przysługuje organom państwowym, instytucjom i organizacjom społecznym.

Ludzkie zwłoki niepochowane przez powyższe osoby (podmioty) są chowane przez gminę właściwą ze względu na miejsce zgonu (zob. § 34, 61 Instrukcji).

Organizacja pogrzebu pozostaje po stronie uprawnionej do tego osoby (podmiotu). Organizator pogrzebu zobowiązany jest do przestrzegania obowiązujących w tym zakresie przepisów prawa oraz postanowień Regulaminu cmentarza.

Osoba uprawniona zawiera z zarządcą umowę określającą prawo do grobu, jego rodzaj i położenie, należną opłatę i wskazującą dysponenta grobu.

Dokumentem potwierdzającym zawarcie umowy i prawo do grobu jest imienne pokwitowanie uiszczenia opłat za grób, wystawiane dysponentowi przez zarządcę – Załącznik nr 5.

VII. Groby

Cmentarz jest miejscem pochowania wyłącznie ciał i szczątków ludzkich. Cmentarz kościelny nie jest miejscem do pochówku zwierząt.

Na cmentarzu zabrania się wydzielania pól przeznaczonych do rozsypywania prochów zmarłych.

Rozróżnia się następujące rodzaje grobów:

1. ziemne,

2. murowane,

3. rodzinne,

4. katakumby,

5. kolumbaria (groby urnowe).

Szczegółowe przepisy na temat urządzania grobów, ich rozmieszczenia i minimalnych wymiarów zawiera Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 7 marca 2008 roku w sprawie wymagań, jakie muszą spełniać cmentarze, groby i inne miejsca pochówków zwłok i szczątków (Dz.U. 2008 Nr 48 poz. 284) – zob. Załącznik nr 4.

Należy uzyskać zgodę zarządcy w celu dokonania następujących czynności na cmentarzu:

1. przeprowadzenia pogrzebu,

2. wykonywania prac kamieniarskich, budowlanych i prowadzenia działalności handlowej,

3. wjazdu pojazdami mechanicznymi,

4. sadzenia oraz usuwania drzew i krzewów, montażu i demontażu elementów wystroju i malowania murów czy ogrodzeń,

5. umieszczania reklam,

6. gromadzenia śmieci i odpadów w miejscach do tego nieprzeznaczonych,

7. utwardzania gruntu wokół miejsc grzebalnych,

8. ustawiania na stałe przy grobach ławek utwierdzonych do podłoża.

Zgoda ta może być związana z uiszczeniem na rzecz zarządcy stosownej opłaty, określonej Regulaminem cmentarza.

Na grobie chrześcijanina winien być umieszczony napis służący identyfikacji osoby zmarłej oraz znak chrześcijańskiej wiary. Napisy nagrobne osób ochrzczonych mogą wyrażać ból utraty, ale też i nadzieję (por. Ochrona cmentarzy. Instrukcja Komisji Episkopatu Polski do spraw Sztuki Kościelnej z 1987 r.).

Na cmentarzu można wyznaczyć wspólny grób dziecka utraconego, w którym będzie można także składać zwłoki embrionów i płodów ludzkich, które nie miały indywidualnego pogrzebu (por. Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja o szacunku dla rodzącego się życia ludzkiego i o godności jego przekazywania Donum vitae z dnia 27 lutego 1987 r., I n. 4; zob. Pogrzeb dziecka, które zmarło przed urodzeniem lub krótko po porodzie [wskazania i dekret biskupa elbląskiego] z dnia 4 marca 2017 r., nr 11).

Na cmentarzu istnieje możliwość rezerwacji miejsca pod grób. Szczegóły rezerwacji powinien określać Regulamin cmentarza – zob. Załącznik nr 6.

VIII. Ekshumacja

Ekshumacja zwłok i szczątków ludzkich z cmentarza może być dokonana wyłącznie w przypadkach określonych w art. 15 i 15a Ustawy z dnia 31 stycznia 1959 roku o cmentarzach i chowaniu zmarłych, tj.:

1. na umotywowaną prośbę osób uprawnionych do pochowania zwłok, za zezwoleniem właściwego państwowego inspektora sanitarnego,

2. na zarządzenie prokuratora lub sądu,

3. na podstawie decyzji właściwego państwowego inspektora sanitarnego, w razie zajęcia terenu cmentarza na inny cel,

4. na podstawie decyzji wojewody właściwego ze względu na miejsce położenia grobu, wydanej na wniosek Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej — Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.

O zamierzonej ekshumacji zarządca powinien być poinformowany na piśmie z odpowiednim wyprzedzeniem.

Ekshumacja zwłok i szczątków ludzkich może być dokonana z zachowaniem stosownych przepisów prawa.

Ekshumacja zwłok i szczątków jest dopuszczalna w okresie od 16 października do 15 kwietnia. Właściwy powiatowy inspektor sanitarny może dopuścić wykonanie ekshumacji w innym czasie, przy zachowaniu ustalonych przez niego środków ostrożności. Ekshumację zwłok i szczątków przeprowadza się we wczesnych godzinach rannych.

Wymogi dotyczące ekshumacji zwłok określa Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 roku o cmentarzach i chowaniu zmarłych oraz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2001 roku w sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi (Dz.U. Nr 153 poz. 1783 z późn. zm.).

IX. Usługi cmentarne

Zgodnie z § 11 Instrukcji zarządcę obowiązuje zakaz ograniczania przedsiębiorców w świadczeniu usług pogrzebowych (m.in.: transport i obsługę ceremonii pogrzebowych, wykonywanie nagrobków, pomników). Zarządca winien przedstawić warunki, na jakich wszyscy przedsiębiorcy mogą świadczyć usługi pogrzebowe (np. respektowanie regulaminu świadczenia usług przez podmioty zewnętrzne, ponoszenie stosownych opłat).

Wykonawcy usług pogrzebowych, kamieniarskich, budowlanych zobowiązani są uzyskać od zarządcy stosowną zgodę na ich prowadzenie. Winni również przestrzegać przepisów prawa obowiązujących w zakresie świadczonych przez siebie usług.

Wykonawcy powyższych usług zobowiązani są w szczególności do:

1. przestrzegania przepisów BHiP przy prowadzonych pracach;

2. zabezpieczenia rejonu prowadzenia prac przed dostępem osób przypadkowych;

3. kopania grobu w miejscu i w sposób wskazany przez zarządcę;

4. wykonania grobu zgodnie z wymiarami określonymi przez zarządcę i przepisy prawa;

5. zabezpieczenie miejsca odkopu grobu przed zanieczyszczeniem;

6. uporządkowania miejsca po zakończeniu prac wraz z przyległym terenem;

7. zgłoszenie zarządcy faktu zakończenia robót i zamknięcia grobu.

Wykonujący usługi, o których mowa w § 56 Instrukcji, ponoszą wyłączną odpowiedzialność za wszelkie ewentualne wypadki i szkody powstałe przy prowadzonych przez siebie pracach.

X. Utrzymanie cmentarza

Informacja o wysokości opłat cmentarnych oraz opłat za korzystanie z cmentarza winna być dostępna biurze cmentarza.

Opłaty cmentarne i opłaty za korzystanie z cmentarza wynikają z kosztów funkcjonowania i utrzymania cmentarza oraz planów inwestycyjnych. Opłaty w szczególności przeznaczone są: na pokrycie kosztów składowania i wywozu śmieci, opłat za wodę, energię elektryczną, utrzymywanie alejek we właściwym stanie technicznym, odśnieżanie, zamiatanie dostępu do miejsc grzebalnych, koszenie trawy, grabienie liści, pielęgnację drzew, krzewów, konserwację kaplic cmentarnych, domów przedpogrzebowych, obowiązkowe ubezpieczenie OC cmentarza, wynagrodzenie pracowników cmentarnych, utrzymanie należytego porządku na cmentarzu. Ewentualne nadwyżki z opłat powinny być przeznaczone na cele parafialne.

Wszystkie opłaty, o których mowa w § 60 Instrukcji, powinny utrzymywać się na poziomie analogicznych opłat na pobliskich cmentarzach komunalnych (por. postulat nr 102 schematu Diecezja elbląska jutro I Synodu Diecezji Elbląskiej z dnia 26 października 2019 roku).

Wysokość opłat, o których mowa w § 60 Instrukcji, z uwzględnieniem kosztów utrzymania cmentarza, ustala proboszcz po konsultacjach z Parafialną Radą ds. Ekonomicznych.

Jeśli w danej miejscowości (gminie) nie ma cmentarza komunalnego, ubogi powinien zostać pochowany na cmentarzu parafialnym. Należne opłaty powinny zostać pokryte z zasiłku pogrzebowego z tytułu ubezpieczenia. Jeżeli zmarły nie był objęty ubezpieczeniem, wówczas proboszcz, po konsultacji z dwoma członkami Parafialnej Rady ds. Ekonomicznych, podejmuje decyzję o przekazaniu miejsca na cmentarzu gratis (kan. 1276 § 2 KPK, por. kann. 1264, 1181, 848 KPK, por. Kongregacja Biskupów, Directorium de pastorali ministerio Episcoporum (Ecclesiae Imago) z 22 lutego 1973 r.; zob. P. Majer, Komentarz do kan. 1181 KPK, w: J. Krukowski (red.), Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego, t. III/2, Poznań 2011, s. 394, J. Krzywda, Komentarz do kan. 1181 KPK, w: J. Krukowski (red.), Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego, t. III/2, Poznań 2011, s. 34-35).

Jest to sytuacja wyjątkowa i takie rozwiązanie jest zgodne z wielowiekową praktyką Kościoła pełnienia posługi miłosierdzia wobec ubogich.

Zarządca przyjmując opłatę, o której mowa w § 60 Instrukcji, każdorazowo potwierdza ten fakt odpowiednim, imiennym dokumentem.

Opłatami cmentarnymi są: opłata za udostępnienie miejsca pod grób, prolongata, opłata na utrzymanie infrastruktury cmentarza.

Opłata za udostępnienie miejsca pod grób to opłata składana w chwili powstania nowego grobu lub rezerwacji miejsca pod grób. Uiszczenie jej skutkuje przyznaniem prawa do użytkowania miejsca grzebalnego przez okres 20 lat.

Opłata za udostępnienie miejsca pod grób osobom nienależących do danej parafii, mającej własny cmentarz, może być zwiększona do 50% ustalonej wysokości opłaty.

Prolongata to ponowna opłata za prawo do użytkowania miejsca na cmentarzu, składana po upływie 20 lat od dnia ostatniej opłaty.

Prolongat nie pobiera się od murowanych grobów rodzinnych tj. grobów murowanych przeznaczonych do pochowania zwłok więcej niż jednej osoby, katakumb, kolumbarium.

Dysponent grobu murowanego, przeznaczonego do pochowania zwłok więcej niż jednej osoby, po upływie 20 lat nie ma obowiązku uiszczenia opłaty przedłużającej prawo do grobu, ale uiszcza opłatę przewidzianą w regulaminie cmentarza za odbieranie odpadów komunalnych oraz koszty utrzymania cmentarza.

W sytuacji chowania następnych zwłok w wolnym miejscu powstaje obowiązek wniesienia opłaty za dochowanie, a nadto za utrzymanie miejsca w czasie brakującym do okresu 20-letniego, licząc od daty pierwszej opłaty za grób bądź za cały okres 20 lat.

Po upływie 20 lat (lub innego okresu wyraźnie wskazanego przez administratora w odrębnej umowie) od udostępnienia miejsca pod grób lub ostatniej opłaty na utrzymanie infrastruktury cmentarza, dysponent murowanego grobu rodzinnego, katakumby, kolumbarium zobowiązany jest do uiszczenia opłaty na utrzymanie infrastruktury cmentarza.

Opłaty za korzystanie z cmentarza to opłaty np.: za pozwolenie na wjazd na teren cmentarza w celu wykonania: nagrobka (pomnika), grobu ziemnego, katakumby, dekowania, prac remontowych przy nagrobkach oraz od zakładów pogrzebowych za usługę pogrzebową.

Zamiar wzniesienia pomnika, nagrobka, obmurowania grobu dysponent zgłasza administratorowi, przedkładając projekt, kosztorys oraz wnosząc z tego tytułu opłatę.

XI. Dysponenci grobu

Dysponentem grobu jest osoba, która uiściła należną opłatę cmentarną i posiada pisemne poświadczenie dokonania tej czynności wystawione przez zarządcę.

Prawo do pochowania zwłok ludzkich, opłacenia miejsca grzebalnego i dysponowania grobem posiada osoba, o której mowa w § 41 a-e Instrukcji.

W przypadkach konfliktowych, dysponentem grobu, do którego przyznaje się więcej osób w rodzinie, jest osoba posiadająca zaświadczenie opłaty grobu, o którym mowa w § 75 Instrukcji.

Każda zmiana dysponenta grobu winna być uzgodniona z zarządcą.

Dysponent grobu jest zobowiązany do stałej troski o stan i wygląd grobu, nagrobka oraz bezpośredniego jego obejścia. Ten sam obowiązek dotyczy miejsc zarezerwowanych.

Zarządca jest zobowiązany przyjąć oświadczenie od dysponenta grobu czy będzie on jedynym dysponentem, czy dysponentów będzie większa liczba.

Dokumentem potwierdzającym prawo do dysponowania grobem jest imienne pokwitowanie uiszczenia stosownych opłat, wystawione dysponentowi grobu przez zarządcę – Załącznik nr 5.

Dysponent grobu może zrzec się prawa do dysponowania grobem na rzecz najbliższych członków rodziny osoby zmarłej, pochowanej w danym grobie. Takie zrzeczenie może nastąpić tylko w formie pisemnej z udokumentowaniem stopnia pokrewieństwa w stosunku do osoby zmarłej nowego dysponenta, w biurze cmentarza, przy czym jeden egzemplarz oświadczenia woli zostaje u zarządcy, a drugi otrzymuje dysponent grobu.

Po upływie 20 lat od dnia pochowania nie następuje automatycznie wygaśnięcie dotychczasowego prawa do grobu, ale z tą chwilą grób może być przeznaczony do ponownego pochówku, tzn. zarządca może przekazać to miejsce innej osobie celem pochowania innego zmarłego.

W przypadku, o którym mowa w § 77 Instrukcji, okres karencji po upływie 20 lat wynosi jeden rok.

Dotychczasowe prawo do grobu wygasa od momentu i na skutek zaistnienia prawa innej osoby do pochowania zmarłego w tym grobie. Jednak dopóki zarządca nie rozporządził miejscem i inna osoba nie nabyła prawa do grobu w tym miejscu, można skutecznie zgłosić zastrzeżenie i uiścić opłatę przedłużając prawo do grobu na okres kolejnych 20 lat.

Zarządca nie ma obowiązku informowania o upływie terminu prawa do grobu lub rezerwacji i możliwości likwidacji grobu.

Niezależnie od powyższych przepisów, jest zakazane użycie do ponownego pochowania grobów, mających wartość pamiątek historycznych (ze względu na swą dawność lub osoby, które są w nich pochowane, lub zdarzenia, z którymi mają związek) albo wartość artystyczną (art. 7 ust. 5 Ustawy z dnia 31 stycznia 1959 roku o cmentarzach i chowaniu zmarłych).

Dopuszcza się rezerwację miejsca grzebalnego i miejsca pod budowę grobu murowanego na okres 10 lat, po wniesieniu opłaty rezerwacyjnej i z możliwością przedłużenia na następny okres.

Miejsca rezerwowane ani miejsca grzebalne nie mogą być przedmiotem obrotu prywatnego.

W przypadku zrzeczenia się praw do grobu murowanego zarządca nie wypłaca dysponentowi odszkodowania. Miejsca rezerwowe przeznaczone do pochowania zwłok określonej osoby, w przypadku pochowania jej w innym grobie, przechodzą do dyspozycji zarządcy, bez względu na uiszczoną opłatę.

XII. Postanowienia końcowe

W sprawach, których wprost nie reguluje niniejsza Instrukcja, zwłaszcza w sytuacjach zagrożenia zdrowia lub życia (np. epidemia, wojna itp.), mają zastosowanie odpowiednie obowiązujące przepisy prawa, w szczególności wymienione w Załączniku nr 1.

Cmentarze nieużywane lub prawnie zamknięte, które zostały wpisane do rejestru zabytków, podlegają ochronie, a na wszelkie prace na nich wymagane jest uzyskanie zgody biskupa elbląskiego i właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków oraz właściwego terytorialnie konserwatora przyrody. Parafia będąca właścicielem takiego cmentarza jest zobowiązana do należytego bieżącego utrzymania terenu.

Groby zabytkowe oraz uznane za groby o wartości historycznej nie mogą być zlikwidowane (por. Ochrona cmentarzy. Instrukcja Komisji Episkopatu Polski do spraw Sztuki Kościelnej z 1987 r.).

W ciągu jednego roku od wejścia w życie niniejszej Instrukcji każda parafia, która posiada własny cmentarz grzebalny na terenie diecezji elbląskiej, we współpracy z Parafialną Radą ds. Ekonomicznych, wprowadzi Regulamin cmentarza, według wzoru zawartego w Załączniku nr 2, odpowiednio dostosowany do wymogów danego cmentarza.

Przyjęty Regulamin cmentarza wymaga zatwierdzenia przez Ekonoma Diecezji Elbląskiej.

W ciągu jednego roku od wejścia w życie niniejszej Instrukcji każda parafia, o której mowa w § 86 Instrukcji, winna uporządkować sprawę statusu właścicielskiego cmentarza przez odpowiednie zapisy w księdze wieczystej.

W ciągu trzech lat od wejścia w życie niniejszej Instrukcji każda parafia, o której mowa w § 86 Instrukcji, winna uzupełnić księgi cmentarne, o których mowa w części IV Instrukcji, w wersji papierowej bądź elektronicznej.

Wszelkich zmian w Instrukcji może dokonać wyłącznie biskup elbląski, do którego też należy wyjaśnianie postanowień Instrukcji.

Instrukcja wchodzi w życie z dniem 01 maja 2020 roku.

Po przeprowadzonych konsultacjach, na podstawie kan. 1243 Kodeksu Prawa Kanonicznego zatwierdzam powyższą Instrukcję o cmentarzach parafialnych w diecezji elbląskiej.

+ Jacek Jezierski

Biskup Elbląski

ks. Zdzisław Bieg

Kanclerz Kurii